Ὁ Θ. Κολοκοτρώνης ὑπῆρξε ἀναμφισβήτητα ἡ πρωταρχικὴ μορφὴ τοῦ Ἀγῶνα τοῦ ΄21. Ὅλα τὰ ἀρχεῖα τῶν ἐμπλεκομένων μὲ τὸ πρόσωπό του πόλεων, κωμοπόλεων, προσώπων, δημόσια καὶ ἰδιωτικά, ἡ ἐπίσημη καὶ ἰδιωτική του ἀλληλογραφία, οἱ ἀνταποκρίσεις καὶ οἱ ἀναφορὲς πρὸς τὸν ξένο παράγοντα κ.ἄ. τεκμηριώνουν ὅτι ὁ Κολοκοτρώνης ἀναγνωριζόταν ὡς τὸ ἰσχυρότερο πρόσωπο γιὰ τοὺς ἐπαναστατημένους. Τὸ πανίσχυρο «ΕΓΩ» (Ἀρχηγός), ποὺ (καθ)ὁδηγοῦσε (σ)τὸ «ΕΜΕΙΣ» (Ἀγῶνας). Διερευνῶντας τὸ μεγαλεῖο τῆς ψυχῆς καὶ τὸ μοναδικὸ ἦθος τοῦ Θ. Κολοκοτρώνη, θὰ μπορούσαμε νὰ ἐπισημάνουμε τὰ ἀκόλουθα:
- Ἐνῷ ἀπέκτησε τόση δύναμη κατὰ τὴν πολύχρονη διάρκεια τοῦ Ἀγῶνα, ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ διεκδικήσει ὁποιαδήποτε θέση στὸ νεοσύστατο κράτος, δὲν ζητᾶ κανένα ἀξίωμα γιὰ τὸν ἑαυτό του ἢ τοὺς δικούς του. Ἀντίθετα εἶναι ἐκεῖνος ποὺ στὴν Ἐθνοσυνέλευση τῆς Τροιζήνας (2 Ἀπριλίου 1827) προτείνει πρῶτος τὸν Καποδίστρια ὡς Κυβερνήτη τῆς Ἑλλάδος, ἐπηρεάζοντας ἀνάλογα τὸ Σῶμα γιὰ τὴν ὁμόφωνη ἐκλογή του. Ἕνας φωτισμένος ἄνθρωπος θὰ μποροῦσε νὰ ἐπιλέξει μόνο φωτεινὸ κι ὄχι «ΜΑΥΡΟ(κορδάτο)» Κυβερνήτη. Καὶ μπροστὰ στὴ Φωτεινὴ προσωπικότητα ὑποχωροῦν, ἔστω καὶ προσωρινά, ὅλοι οἱ «Μαῦροι»…
- Ὁ Θ.Κ. εἶναι ὁ ἄνθρωπος ποὺ περιέλαβε στὴν καρδιὰ καὶ τὸ μυαλό του τὴν ἰδέα τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης. Προσβλέπει πρὸς τὸ ἔθνος. Ὑπερβαίνει τὰ προσωπικά, οἰκογενειακά, τοπικά, παραταξιακά, ἰδεολογικὰ συμφέροντα καὶ προβάλλει τὸ Γένος, ὡς τὸ ὑψηλότερο ἰδανικὸ γιὰ τὸ ὁποῖο μόνο ἀξίζει κανεὶς νὰ ζεῖ ἢ νὰ πεθάνει.
- Φυλακίζεται ἄδικα ἀπὸ τοὺς «Μαύρους», ὑφίσταται ταπεινώσεις καὶ ἐγκαταλείπεται ἀκούσια στὰ χέρια τῶν ἐσωτερικῶν του ἐχθρῶν, λὲς καὶ δὲν εἶχε τὴ δύναμη νὰ καλέσει τοὺς στρατιῶτες του νὰ τὸν ἀπελευθερώσουν. Δὲν θέλει σὲ καμία περίπτωση νὰ ὁδηγήσει σὲ ἐμφύλια σύγκρουση, ἀλλὰ ἀποδέχεται μὲ «ἄκρα ταπείνωση» τὴν εἰς βάρος του ἀδικία. Οἱ ἴδιοι ποὺ τὸν φυλακίζουν, τοῦ ζητοῦν νὰ σώσει καὶ πάλι τὸν Ἀγῶνα. Κι ἐκεῖνος παρακάμπτει τὶς προσωπικές του πικρίες καὶ ἀναλαμβάνει καὶ πάλι Ἀρχιστράτηγος, ἀφοῦ ὅλοι γνώριζαν ὅτι ὁ στρατὸς εἶχε ἀπόλυτη ἐμπιστοσύνη στὸν φυσικὸ τοῦ Ἡγέτη! Δὲν ἐπιτρέπει στὴ θιγμένη ὑπόληψή του, νὰ ἀπαιτήσει ἀποκατάσταση καὶ προσωπικὴ ἱκανοποίηση, ἀλλὰ προσφέρει τὰ πάντα γιὰ τὸν ΚΟΙΝΟ σκοπό. Θεωρῶ, ὅτι στὸ σημεῖο αὐτὸ ἔγκειται ἡ μεγαλύτερη ἀρετή του, ποὺ ἀναδεικνύει τὸ μοναδικό του Ἦθος. Ὁ Κολοκοτρώνης πραγματώνει ἐκεῖνο ποὺ διεκήρυττε κατ’ ἀρχὴν ὁ Μακρυγιάννης, δηλ. τὸ νὰ «εἴμαστε στὸ ΕΜΕΙΣ κι ὄχι στὸ ΕΓΩ». Ὁ Κολοκοτρώνης ἐνσαρκώνει τὸ ΕΜΕΙΣ ἄχρι θανάτου.
- Ὁ Φιλήμων, ὁ ὁποῖος δὲν ἀνῆκε στὸ ἰδιαίτερο περιβάλλον τοῦ Θ.Κ., τὸν θαυμάζει περισσότερο ἀπὸ κάθε ἄλλον ἄνδρα τῆς ἐπαναστάσεως. Ἀκόμη καὶ οἱ βρετανοὶ Μπαρτόλντι καὶ Φίνλεϋ ἀναγνωρίζουν τὴν ἀξία του, ἄσχετα ἐὰν δὲν μποροῦν νὰ κατανοήσουν καὶ νὰ ἑρμηνεύσουν ὀρθὰ τὴν ρωσοφιλία του, ἀφοῦ γιὰ τοὺς Ἄγγλους ἱστορικοὺς ἐκλαμβάνεται ὡς ὀρθὴ ἐπιλογὴ μόνο ἡ …ἀγγλοφιλία. Ὁ Θ.Κ., ὅμως, δὲν λειτουργεῖ ὡς ἐντολοδόχος ἢ πράκτορας τῶν ξένων δυνάμεων, ὅπως οἱ «Μαῦροι» ἀντίπαλοί του, ἀλλὰ κρίνει σύμφωνα μὲ τὸ κοινὸ συμφέρον τῶν Ἑλλήνων.
- Κάποιοι «ὑπερευαίσθητοι» ἑρμηνευτὲς τῆς ἱστορίας τὸν κατακρίνουν ὡς πρωταγωνιστὴ τῆς σφαγῆς τῶν ἄμαχων Τούρκων κατὰ τὴν ἅλωση τῆς Τριπολιτσὰς (1821). Εἶναι ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι ἀναζητοῦν «εὐγενικὰ αἰσθήματα» στὸν πόλεμο, τὴ διαδικασία τῆς ἀπολύτου ἀπουσίας ἀνθρωπιᾶς καὶ πολιτισμοῦ. Οἱ ἱστορικοὶ αὐτοὶ ἑρμηνευτὲς κατηγοροῦν τὸν Θ.Κ. ὅτι ἐπέδειξε ἀγριότητα στὴν περίπτωση τῆς Τριπολιτσάς, ἀλλὰ ταυτόχρονα χαρακτηρίζουν ὡς «συνωστισμὸ» τὴ σφαγὴ τοῦ μικρασιατικοῦ ἑλληνισμοῦ στὴ Σμύρνη (1922) καὶ τὴ θυσία τῶν γυναικῶν του Ζαλόγγου (1803). Ὁ Θ.Κ., ὅμως, γνώριζε καλύτερα ἀπ’ ὅλους τους μεταγενέστερούς του, ποιόν ἐχθρὸ ἔχει νὰ ἀντιμετωπίσει. Ἤξερε, λοιπόν, ὅτι ὁ συγκεκριμένος βάρβαρος κατακτητὴς μποροῦσε νὰ ἀντιμετωπιστεῖ μόνο μὲ ἀκραῖες ἐπιλογές. Διαφορετικὰ ἡ ὑπόθεση τοῦ 1821 θὰ ἀντιμετώπιζε τὴν ἴδια τύχη μὲ τὶς ὑπόλοιπες ἑβδομῆντα περίπου (τοπικὲς καὶ ἀνοργάνωτες) ἐξεγέρσεις, ποὺ καταγράφηκαν κατὰ τὴ μακραίωνη περίοδο τῆς Ὀθωμανοκρατίας. Ὁ Θ.Κ. εἶχε καθορίσει τὰ ὅρια μεταξὺ πολέμου καὶ μὴ πολέμου. Δὲν ἐπιτρέπει, λοιπόν, στὸν ἑαυτό του νὰ συγχέει τὶς δύο αὐτὲς καταστάσεις. Ἔτσι, ὅταν τοῦ ζητοῦν σύντροφοί του νὰ ἐγκρίνει τὴν ἐξόντωση τῶν πολιτικῶν του ἀντιπάλων, ἐκεῖνος ἀρνεῖται. Ἀντίθετα οἱ «Μαῦροι» δολοφονοῦν συστηματικὰ τοὺς ἀντιπάλους τους, ποὺ ἦσαν ταυτόχρονα ἀγαπημένα πρόσωπα τοῦ Θ.Κ. (Πάνος Κολοκοτρώνης, Ὀδυσσέας Ἀνδροῦτσος, Γεώργιος Καραϊσκάκης, Ἰωάννης Καποδίστριας …).
- Ἡ οἰκογένειά του πρόσφερε τοὐλάχιστον πενῆντα μέλη της, ὡς φόρο αἵματος, στὸν Ἀγῶνα τοῦ 1821. Κι ὅμως, ποτὲ δὲν προέβη σὲ ἀντίποινα, σὲ ρεμβασισμὸ ἢ ἐκδίκηση. Ποτὲ δὲν ἀπαίτησε ἀποκατάσταση. Διαθέτει ὡς ἡγέτης τὶς βιβλικὲς ἀρετὲς τῆς ἰώβειας ὑπομονῆς, τῆς ἀβραμιαίας ἀρχοντιᾶς, τῆς δαυιτικῆς αὐτομεμψίας καὶ τῆς σολομώντιας δικαιοσύνης. Διαθέτει, ἐπίσης, σὲ ὑψηλὸ βαθμὸ τὶς ἀρετὲς τῆς συγχωρητικότητας καὶ τῆς καταλλαγῆς, ποὺ καλλιεργοῦν τὸ πνεῦμα τῆς προσέγγισης καὶ τῆς ἑνότητας, ἀρετὲς ποὺ κατ’ ἐξοχὴν διακρίνουν τοὺς ἁγίους καὶ τοὺς δικαίους τοῦ Ὀρθόδοξου κόσμου. Οἱ ἀρετές του καὶ κατ’ ἐπέκταση τὸ ὅλον ἦθος του, μᾶς ἐπιτρέπουν τὸν ἀκόλουθο ἰσχυρισμό: ὅπως ὁ Καποδίστριας χαρακτηρίσθηκε ὀρθὰ ὡς «ὁ ἅγιος τῆς Πολιτικῆς» (Ἰωάννης Κορνιλάκης), ἔτσι καὶ ὁ Θ.Κ. δικαιοῦται νὰ χαρακτηρισθεῖ ὡς «ὁ ἅγιος τῶν ἀγωνιστῶν τοῦ 1821». Καποδίστριας καὶ Κολοκοτρώνης συνθέτουν τὶς δύο ὄψεις τοῦ ἰδίου ἀνεκτίμητου νομίσματος τῆς νεώτερης ἱστορίας μας. Ὁ ἐθνικὸς Ἀγῶνας τοῦ 1821 εὐτύχησε νὰ διαθέτει τὶς δύο αὐτὲς ἀλληλοσυμπληρούμενες ἐμβληματικὲς προσωπικότητες. Ὁ Θ.Κ. κατόρθωσε μέσα στὸ καμίνι τῆς κολάσεως, ὅπως εἶναι ἕνας πόλεμος μέχρις ἐσχάτων (Ἐλευθερία ἢ Θάνατος), νὰ διασώσει τὸ ἀνθρώπινο πρόσωπό του καὶ νὰ φανερώσει τὶς ἁγιοπνευματικές του ἀρετές.
- Ἀναπαύθηκε στὶς 3 Φεβρουαρίου 1843. Μόλις μαθεύτηκε τὸ τραγικὸ συμβὰν ἔτρεξε κοντά του καὶ πάλι μόνο ὁ ἁπλὸς λαός. Ὁ λαός, ποὺ τόσο ὁ ἴδιος εἶχε ἀγαπήσει καὶ διακονήσει, ἀλλὰ καὶ εἶχε λατρευτεῖ ἀπὸ αὐτόν. Μεγάλοι ἀπόντες ἀπὸ τὴν κηδεία του οἱ Βασιλεῖς Ὄθωνας καὶ Ἀμαλία καὶ οἱ «Μαῦροι» πολιτικοὶ καὶ κρατικοὶ ἀξιωματοῦχοι, ποὺ τὸν μίσησαν, γιατί ἁπλούστατα δὲν ἄντεχαν νὰ ἐλέγχονται ἀπὸ τὸ Φὼς τῆς Κολοκοτρωνέϊκης ψυχῆς καὶ τοῦ ἀπαράμιλλου ἤθους του.
